Scroll Top
Verantwoording & scripts
door Anna de Bruyckere

Bij het maken van de hoorspelen heb ik gebruik gemaakt van de onderstaande bronnen, beperkt in aantal maar omvattend in het oorspronkelijke onderzoek – ooggetuigenverslagen, brieven van het regionale bestuur, … – dat de schrijvers ervan analyseerden en samenbrachten. De lezing van de feiten van 6 april 1572 in deze geraadpleegde bronnen wijkt op enkele plaatsen af van elkaar.
Waren de kwartiermakers bijvoorbeeld inderdaad al op 3 april aangekomen in Zeeland en boos dat de inkwartiering nog niet geregeld was? Of kwamen ze pas in de nacht van 5 op 6 april aan? En waren het er nu twee of drie?
Hoeveel werd er nu geschoten op de Spaanse schepen? Konden de schepen eerst niet weg of wilden ze het niet? En er is sprake van het gerucht dat de Spaanse soldaten de Vlissingse vrouwen en meisjes opeisten. Was dat slechts ophitserij van de kant van de al aanwezige Waalse soldaten, of was dit werkelijk een uitspraak van de Spaanse kwartiermakers? Hebben de kwartiermakers rechtstreeks met het stadsbestuur gesproken, of enkel met de gouverneur en sprak de gouverneur op diens beurt met het stadsbestuur?
Voor de serie hoorspelen heb ik keuzes gemaakt die het verhaal van de hoorspelen onderling consistent maken, en mij niet te vergezocht of tendentieus voorkwamen. Voor een volledig overzicht van zowel grote lijnen als conflicterende details wordt de lezer of luisteraar van harte uitgenodigd de bronnen zelf te raadplegen.

David Baute (2000), ‘Cort relaas sedert den jare 1609: De avonturen van een Zeeuws koopman in Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog’, Hilversum: Uitgeverij Verloren

Peter van Druenen (2015), ‘Vissers, kapers, arbeiders: Vlissingen 700 jaar stadsrechten’, Vlissingen: Stichting Historische Publicaties Schelde-estuarium

Johan Francke (ms), ‘Vlissingen en de reconquista van Zeeland in 1572’

Katie Heyning (2007), ‘De tapijten van Zeeland’, Middelburg: Zeeuws Museum

C. Rooze-Stouthamer (2009), ‘De opmaat tot de Opstand: Zeeland en het centraal gezag (1566-1572)’, Hilversum: Uitgeverij Verloren

Scripts

Pastoor Derksen

Kerkgenoten.
Kerkgenoten.
Zalig Pasen! Ik zeg u: Hij is opgestaan!
Jezus, Zoon van God, die stierf voor onze zonden, is opgestaan

En nu? Nu is het aan ons om op te staan

Ben ik de enige die de schepen heeft gezien?
Trotse schepen vol Spaanse soldaten,
De boeg al gericht op de veiligheid van onze haven,
De bemanning wachtend tot ze voet aan de grond krijgt in onze stad?

Maar gelooft u, gij die uzelf volgelingen van Jezus Christus noemt –
Waarvóór gelooft u dat Hij zijn eigen Zoon uit de dood deed oprijzen? Waarvoor?

Is het Gods wil,
De benauwdheid in onze huizen, nu er al zo lang
Zo veel vreemde soldaten onder ons leven?
Was het Gods wil
De lijfstraffen van Klaas-Jan en Willem van Aarnoudszoon
Amper 8 en 11 jaar oud, alleen omdat zij
Spaanse soldaten plaagden op de Groote Markt?
Is het Gods wil
Dat uw vrouwen en dochters zich op de visafslag niet veilig weten,
Zelfs binnenskamers niet, als de kaarsen gedoofd worden?

Het kan Gods wil niet zijn
dat de mannen van deze Spaanse bataljons, talrijk
als de ratten op die grote schepen, straks vol branie over straat paraderen
het geld voor hun uitspattingen wederom bijeengebracht
door schulden die u en uw stad aangaan

We leven op vruchtbaar land
De wateren buiten de dijken zitten vol vis
Maar het wordt ons onmogelijk gemaakt hiervan te leven
De tiende penning die onze landvoogd in Brussel van u eist –
Zonder hem zou uw leven bloeien als het koolzaad en het speenkruid in het veld
Dát is Gods wil – en die van Zijne Hoogheid Koning Filips.

De Vlissingse Fles gaat net zolang te water tot die barst.
Nu! Laat dan de scherven verwonden
hen die het gezicht zijn van de tirannie.
Eis dat die Spaanse schepen rechtsomkeert maken
En bid om kracht en moed om uw stad zélf te verdedigen
tegen kapers en landlopers, tegen al wat zich geuzen noemt

Bid God om kracht en moed
En God zal het u schenken in het uur van nood

Kwartiermaker Cordoa

KWARTIERMAKER CORDOA
… en ware het niet omwille van die ongunstige noordwester,
de ontscheping van deze compagnieën zoudt al in volle gang zijn.
U zijt reeds meerdere dagen op de hoogte van hun komst en –

BURGEMEESTER
Major Cordoa, goedemorgen.
Welkom in Vlissingen, mijn excuses dat –

KWARTIERMAKER CORDOA
Burgemeester. Zoals ik de baljuw en schepenen –
zij die betoonden wél te weten hoe zich ‘met spoed naar het Stadhuis te begeven’ –
al vroeg: Waarom talmt het Vlissings stadsbestuur nog
bij de inkwartiering van het fijnste krijgsvolk in de Lage Landen?
Waar vinden onze soldaten straks hun bed, kaarsen en vuur?

Het is uw eigen veiligheid waarmee u speelt!
De nieuwe citadel is nog lang niet klaar
En al zal het uw stad niet ontbreken
Aan munitie, wapens, kruit, lood en lonten –
wilt u werkelijk een aanval van de Watergeuzen afwachten
Met geen andere bescherming dan dat halve vendel bandeloze Walen?

BURGEMEESTER
Maar waarde Major, onze stad zucht al jaren onder een te zware last.
Een stad van amper 800 huizen sterk,
hoe moeten wij nog eens meer dan 1000 soldaten huisvesten?
Hoe moeten burgers, die soms zelf niet meer dan korsten eten,
Zorgen voor brood voor uw trotse Spaanse soldaten?
Want trots zijn ze, en veeleisend, roepend om vlees en wijn
En dan zijn er nog 600 werklieden op komst, voor de citadel –

KWARTIERMAKER CORDOA
Uw fiere Zeeuwse hart, klopt het dan toch zo slap in uw borst?
Vorig jaar omstreeks deze tijd, de dreiging van de watergeuzen –
En wat zagen wij de Vlissingers doen?
Uw bevolking koos ervoor om te werken op het land
Liever dan de stadsmuren te bewaken
Inkwartiering is noodzakelijk, burgemeester
Want uw eigen burgers geven blijkbaar te weinig om uw stad

BURGEMEESTER
Maar in vredesnaam, Major, zonder oogst …
zouden zijn verhongerd … alle –

KWARTIERMAKER CORDOA
Uw landvoogd, beste burgemeester, stuurt u ter foerage
3000 pond boter
300 Hollandse kazen
200 tonnen bier
Bergen tarwe, meel en erwten
Stelt dat uw kruideniersgeest gerust?

De noordwesten wind speelt ons parten,
De ontscheping van de eerste compagnieën is vertraagd.
Maar u, u zorgt dat bij de komende vloed de inkwartiering soepel verloopt.
En zorgt u overigens ook voor geld, burgemeester.
De gouverneur weet ervan.
Al geruime tijd hebben deze soldaten geen soldij meer ontvangen.
De hertog rekent erop dat Vlissingen hem het bedrag zal lenen.

Opstandelingenleider Jan van Cuijk

OPSTANDELINGENLEIDER JAN VAN CUIJK
Mannen en vrouwen van Vlissingen!
Ziet u de zon aan de hemel staan?
Het middaguur brengt klaarheid, altijd!
En weet u wat ik zie? Ik zie, net als u,
de Spaanse vloot net buiten de haven – kijk!
Zelfs donkere wolken zijn een zegen
Vergeleken bij dit meerkoppig monster
dat u zogezegd beschermen komt
maar u in wezen uw toekomst komt ontnemen.

Maar ik zie ook de rechtschapenheid in uw ogen
De zuivere wil uw huis en haard te vrijwaren, en uw stad
Ik zie Roomsen en Calvinisten schouder aan schouder

Is de winter immers niet even streng geweest voor u allen?
Hebben vissers, kooplui en boeren van elk gezindte
niet evenveel geleden onder de vorst
vorst die u het uitvaren en werken op het land belette?

Neemt dan ook samen, schouder aan schouder,
Uw plicht jegens de stad en elkander op.
En waarlijk, ik zie de wapens in uw handen
Verzet u tegen de invasie!
Tegen de terreur van onze landvoogd, de hertog van Alva
Verzet u opdat u daarna werkelijk rusten kan.
Houd de Spanjaarden buiten, koste wat het kost.
Want ik zie ook, net voorbij de horizon,
de vaandels van de Prins van Oranje al zwaaien
Ja! Mannen en vrouwen van Vlissingen,
Willem van Oranje zelf is aantocht.

Maar de prins zal u het beste kunnen bijstaan
indien u de landing van deze vloot weet af te houden.

Komen deze soldaten Alva’s belastingen innen?
En is het waar, hebben de schepen stroppen aan boord
Voor Vlissingens meest vooraanstaande inwoners?

Deze landvoogd schrikt nergens van terug!
En hoort u de Waalse soldaten roepen
dat Alva zijn orders gaf
Om zich uw vrouwen en dochters toe te eigenen?

Wie weet het? Maar elk gerucht apart onderzoeken
is niet nodig voor wie ervaring heeft
En u hééft al aan den lijve ondervonden, u wéét
hoe uw stad verpietert en versterft
als het er krioelt van Spaanse honden!

Dus houd hun schepen buiten! Vecht!

Wie zal de eerste zijn?
Op deze Paasmorgen, wie zet de eerste stap?
Vooruit, wie het aandurft het eerste schot te lossen
Kan rekenen op een beloning van twee daalders
En de eer van allen, de prins van Oranje voorop.
Wie durft het aan onder u,
Mannen en vrouwen van Vlissingen? Wie?